Chronologia

1922

15 listopada
Wojciech Bonawentura Fangor urodził się w Warszawie w rodzinie zamożnego przedsiębiorcy. Ojciec, Konrad, był inżynierem, założycielem Polskiego Towarzystwa Technicznego dla Handlu i Przemysłu „POLTHAP” w Warszawie. Matka, Wanda z domu Chachlowska, pochodziła z Krakowa, z wykształcenia była pianistką. Wychowywał się z dwiema starszymi siostrami, Krystyną i Anną. Fangorowie mieszkali w Warszawie, początkowo w kamienicy przy ul. Nowowiejskiej 25, a od 1927 roku w willi przy ul. Chocimskiej 2. Od 1929 roku wakacje i weekendy spędzali w dworku Janówek w Klarysewie pod Warszawą.

Wojciecha Fangora w przebraniu Pierrota, 1928. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

1931–1934

Pierwsze nauki, do dziewiątego roku życia, pobierał w domu od guwernantek i korepetytorów. Formalną edukację rozpoczął w Prywatnej Szkole Powszechnej Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej, następnie uczył się w Szkole Edwarda Rontalera, a od 1934 roku w Gimnazjum im. Mikołaja Reya.
W latach szkolnych poświęcał się głównie rysowaniu i astronomii. Zainteresowanie astronomią przerodziło się w pasję na całe życie. Samodzielnie prowadził obserwacje nieba, początkowo za pomocą zbudowanego przez siebie teleskopu, a później z użyciem profesjonalnego sprzętu.
Matka od najwcześniejszych lat wspierała zainteresowania syna i dbała o jego edukację artystyczną. Zabierała go na wystawy i odwiedzała z nim pracownie znanych artystów, m.in. Wojciecha Kossaka w Warszawie oraz Wojciecha Brzegi i Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem. Wyjeżdżał z rodzicami za granicę, miał okazję zobaczyć obraz „Guernica” Pabla Picassa na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 roku.

1933–1938

Matka w 1933 roku, po powrocie z kilkumiesięcznego pobytu na Riwierze francuskiej, podczas którego Wojciech namalował kilkanaście obrazów, poprosiła profesora warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych Tadeusza Pruszkowskiego o pomoc w dalszej edukacji syna. Za jego rekomendacją zaangażowała w 1934 roku studenta Tadeusza Kozłowskiego do nauki rysunku i malarstwa. Wojciech zaprzyjaźnił się ze swoim nauczycielem, z którym odbył również̇ liczne podróże artystyczne, m.in. w 1936 roku do Wenecji i Florencji oraz w 1937 do Rzymu i Neapolu.

Wojciecha Fangora z przyrządami astronomicznymi, Janówek, 1938. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

1939

1 września
Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Polski wraz z ojcem wyjechał samochodem do Bukaresztu, a stamtąd po kilku dniach do Budapesztu. Po miesiącu wrócił samodzielnie przez Karpaty do Klarysewa.

1940

Podczas okupacji zdał maturę w trybie tajnych kompletów w Prywatnym Liceum Zgromadzenia Kupców m.st. Warszawy.
Fangorowie zostali wysiedleni przez okupantów niemieckich z willi przy ul. Chocimskiej i zamieszkali przy ul. Malczewskiego. Wojciech pracował w przedsiębiorstwie ojca zajmującym się zbieraniem złomu metali nieżelaznych.

1941

Studiował malarstwo u profesora Tadeusza Pruszkowskiego, który był zaprzyjaźniony z rodziną Fangorów, spędzał weekendy w Klarysewie i udzielał Wojciechowi cotygodniowych korekt w mieszkaniu przy ul. Malczewskiego.

1942

Czerwiec
Tragiczna śmierć Tadeusza Pruszkowskiego, zamordowanego przez okupantów, a także traumatyczne przeżycia Wojciecha podczas łapanki i ucieczka przed rozstrzelaniem, spowodowały wyjazd do Klarysewa.
W tym okresie powstały pejzaże, martwe natury, autoportrety i portrety najbliższych.

Wojciech Fangora przed obrazem “Wenus i Adonis”, 1943. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

1943

Wiosną na zaproszenie Fangora do Janówka wprowadził się profesor Felicjan Szczęsny Kowarski, który przed wojną uczył w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Profesor udzielał Wojciechowi lekcji malarstwa i rzeźby w zamian za bezpieczne mieszkanie na wsi.

Listopad
W salonie dworu w Klarysewie pod kierunkiem Felicjana Szczęsnego Kowarskiego namalował na plafonie monumentalną scenę mitologiczną w stylu rokokowym, przedstawiającą Plejady. Obecnie dom zwany „Fangorówką” znajduje się na terenie Ogrodu Botanicznego Polskiej Akademii Nauk w Powsinie i pełni funkcję galerii sztuki.

1944

Koniec lipca
Na wieść o planowanym powstaniu warszawskim wraz z Krystyną Machnicką, muzykolożką, która udzielała mu lekcji gry na fortepianie, wyjechał do Rabki. Tam oboje zostali aresztowani przez okupantów i wywiezieni do Tarnowa na przymusowe roboty przy kopaniu rowów przeciwczołgowych. Po dwóch tygodniach udało im się zbiec i wrócić do Rabki. Fangor został zatrudniony w niemieckim szpitalu wojskowym, początkowo do pomocy przy wywożeniu śmieci oraz przenoszeniu rannych i zmarłych, a później do końca okupacji w aptece szpitalnej.

22 października
Odbył się w Rabce ślub Wojciecha Fangora z Zofią Krystyną Machnicką.

1945

Wiosną Fangorowie powrócili do Klarysewa i zamieszkali z rodziną w sąsiednim Gronówku.

17 listopada
W Warszawie urodził się syn Fangorów, Roman. Wojciech Fangor zarabiał wówczas na życie, przewożąc ludzi i towary własną ciężarówką.

Wojciech Fangor z synem Romanem, Janówek, c. 1947. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

1946

5 grudnia
Na podstawie przedstawionych obrazów, namalowanych pod kierunkiem profesorów Pruszkowskiego i Kowarskiego, oraz po zdaniu egzaminu z historii sztuki, do którego przygotował się u profesora Michała Walickiego, uzyskał eksternistycznie dyplom z malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
W tym czasie powstało wiele szkiców najbliższej rodziny i znajomych oraz pejzaże rysowane ołówkiem i piórkiem.

1948

Ojciec artysty został skazany przez sąd wojskowy na karę śmierci za sabotaż gospodarczy. Proces miał charakter polityczny. Dzięki staraniom rodziny i znanego mecenasa Mieczysława Maślanko w 1949 roku kara została zamieniona na dożywotnie więzienie. W 1956 roku na fali odwilży i dzięki wstawiennictwu Wojciecha Fangora u Józefa Cyrankiewicza ojciec został zwolniony z więzienia.
Fangor zaczął malować wielkoformatowe prace propagandowe. W kwietniu razem z Tadeuszem Kozłowskim wykonał plansze propagujące gospodarkę i rolnictwo socjalistyczne na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Pod koniec roku zrealizował panneau dla Kongresu Zjednoczeniowego Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej na budynku przy Alejach Ujazdowskich w Warszawie, przedstawiające maszerujących robotników.

1949

Maj
Odbyła się pierwsza indywidualna wystawa malarstwa Wojciecha Fangora w Klubie Młodych Artystów i Naukowców w Warszawie. Na zaproszenie Mariana Bogusza artysta pokazał obrazy z dwóch poprzednich lat: pejzaże, portrety najbliższych, a także portrety postaci historycznych oraz dwie malowane rzeźby gipsowe: „Księżyc” i „Głowa bolesna”. Jego debiut przeszedł bez echa, w prasie nie ukazała się ani jedna recenzja. Dopiero kilka lat później swoje wspomnienia o wystawie opublikowali Janusz Bogucki i Jerzy Stajuda:
„Debiut malarski Wojciecha Fangora obejmował prace z lat 1948-1949. Widoczny wpływ tradycji malarstwa kubistycznego. Tendencje do syntetycznego traktowania bryły oraz do monumentalizowania postaci rozwijane będą w jego dalszej twórczości. W płótnach tych odczuwamy nieporadność, ale i świeżość, dynamikę, a wreszcie dążność do rozwiązań jasnych, czytelnych, jednoznacznych. Również i w doborze tematów stara się Fangor – zgodnie z panującymi w klubie młodych artystów i naukowców tendencjami podkreślać społeczną rolę sztuki. Stąd biorą się portrety Chopina, Kopernika, Lenina, Einsteina”. (Jerzy Stajuda)

Jesienią przeprowadził się z rodziną do mieszkania przy ul. Polnej 40.

1950

Wziął udział w trzech wystawach zbiorowych prezentujących realizację założeń́ realizmu socjalistycznego, ogłoszonego w Polsce w 1949 roku. Na „I Ogólnopolskiej wystawie plastyki” w Muzeum Narodowym w Warszawie (marzec–kwiecień́) pokazał obrazy „Wyzwolenie” (1949) i „Murarze” (1950). Na „II Ogólnopolskiej wystawie portretów przodowników pracy i racjonalizatorów” (21 lipca–15 sierpnia) wystawił rysunek przedstawiający przodownicę w nauce. Obraz „Walka o pokój” (1950) otrzymał III nagrodę na wystawie Plastycy w walce o pokój (listopad–grudzień́) w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych (CBWA) w Zachęcie. Zaprezentowane prace zostały bardzo dobrze przyjęte przez znaczących krytyków sztuki.
Od 1950 roku projektował plakaty polityczne i filmowe dla Wydawnictwa Artystyczno-Graficznego (WAG) i Centrali Wynajmu Filmów (CWF). Był członkiem Komisji Artystycznej przy Wydziale Propagandy CWF, której zadaniem była ocena proponowanych plakatów. Tworzył Polską Szkołę Plakatu, współpracował min. z Henrykiem Tomaszewskim i Wojciechem Zamecznikiem. W ciągu tych lat zaprojektował ponad dziewięćdziesiąt plakatów, które były prezentowane na licznych wystawach i konkursach w Polsce i za granicą.
Równocześnie był ilustratorem gazety „Życie Warszawy” oraz tygodników „Nowa Kultura” i „Przegląd Kulturalny”.

Wojciech Fangor na pochodzie pierwszomajowym, 1 poł. lat 50., Plac Defilad, Warszawa. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

1951

30 kwietnia–10 czerwca
Na Wystawie malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury wnętrza, sztuki dekoracyjnej Związku Polskich Artystów Plastyków Okręgu Warszawskiego w Zachęcie wystawił obraz Martwa natura (1944).

Grudzień 1951–luty 1952
Uczestniczył w II Ogólnopolskiej wystawie plastyki w CBWA, na której otrzymał II nagrodę za obrazy Lenin w Poroninie (1951) i Matka Koreanka (1951). Oba obrazy zostały bardzo dobrze ocenione przez ówczesnych krytyków. Juliusz Starzyński podkreślił patos i emocjonalne działanie obrazu „Matka Koreanka”:
„Spośród naszych malarzy bodajże jedynie Wojciech Fangor usiłuje dać pełny dramatyczny wyraz tematyce walki o pokój. Pamiętamy jego sugestywną pracę pokazaną na wystawie Plastycy w Walce o Pokój. Ten sam patos i siłę emocjonalnego działania wydobywa jeszcze   mocniej obraz „Matka Koreanka”. Na ostatniej wystawie w obrazie tym Fangor–nie wiadomo czy słusznie–zrezygnował z możliwości sugestywnego działania kolorem. Utrzymując całość kompozycji w szarym przygnębiającym monochromatyzmie. Na długo jednak pozostaje w świadomości widza wspomnienie bezradnych rączek osieroconego dziecka koreańskiego i tragiczny wyraz przedwcześnie dojrzałej twarzy–jako potępienie imperialistycznych zbrodniarzy wojennych” (Juliusz Starzyński)

1952

Grudzień 1952–luty 1953
Wziął udział w III Ogólnopolskiej wystawie plastyki w CBWA, na której wystawiony został kolejny portret Lenina (1951).

1953

Czerwiec
Na I Ogólnopolskiej wystawie plakatu w CBWA wraz z Tadeuszem Trepkowskim i Henrykiem Tomaszewskim otrzymał jedną z trzech pierwszych nagród. Pokazał na niej m.in. plakaty „Strzeż tajemnicy państwowej!” (1951), „Mury Malapagi” (1952) i „Na dnie” (1952) oraz zaprojektowany razem z Jerzym Tchórzewskim plakat na IV Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Bukareszcie (1953).

1954

1 lutego
Został zatrudniony w warszawskiej Akademii Sztuk Plastycznych jako wykładowca malarstwa i rysunku dzięki poleceniu profesorów Artura Nachta-Samborskiego i Józefa Mroszczaka.

Panneau dekoracyjne „Robotnicy”, Pawilon Polski na Międzynarodowych Targach w Paryżu, 1954. Archiwum Stanisława Zamecznika, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

22 maja–7 czerwca
Odbyły się Foire de Paris (Targi Paryskie). Współpracował ze Stanisławem Zamecznikiem w tworzeniu ekspozycji, był autorem m.in. namalowanego fryzu „Budowa”, przedstawiającego robotników przy pracy. W tym czasie Zamecznik powierzył mu również wykonanie polichromii w Muzeum Warszawy, w którym opracowywał projekt architektury wnętrz. Fangor namalował scenę Kucie kos, nawiązującą do wydarzeń powstania styczniowego. Praca nie została jednak przychylnie oceniona przez ówczesnego dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, profesora Stanisława Lorentza, wobec czego Zamecznik zdecydował o przykryciu jej ścianą. W ten sposób dzieło ocalało i zostało odkryte podczas remontu muzeum w roku 2013.
Od 1954 roku brał udział w konkursie na projekt Zespołu Sportowego „Start”, późniejszej Warszawianki z zespołem artystów z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie: Jerzym Sołtanem, Zbigniewem Ihnatowiczem, Franciszkiem Strynkiewiczem i Lechem Tomaszewskim. Uczestniczył w konsultacjach kolorystycznych dwóch pierwszych etapów prac projektowych oraz wykonał plansze ilustrujące założenia projektu.

1955

30 kwietnia–16 maja
Wziął udział w wystawie zbiorowej prezentującej polski plakat „L’Affiche polonaise” / „Poolse affiche” w Palais des Beaux-Arts w Brukseli.

Wojciech Fangor w pracowni na Pankiewicza, Warszawa, 1954. Fot. Janina Mokrzycka. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

31 czerwca–14 lipca
W Warszawie odbył się Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów. Fangor wspólnie z Henrykiem Tomaszewskim zaprojektował wielobarwny czterystumetrowy fryz wzdłuż ul. Marszałkowskiej, przedstawiający pozdrowienia młodzieży z różnych krajów wśród abstrakcyjnych i geometrycznych figur. Wykonał też kopię „Guerniki” Pabla Picassa w ramach akcji „Żądamy zakazu broni atomowej” w oprawie architektonicznej zaprojektowanej przez Jerzego Hryniewieckiego. Na fasadzie jednej z kamienic przy Rynku Starego Miasta umieścił wielkoformatowe płótno z namalowaną twarzą kobiety, która przypominała twarz z późniejszego plakatu „Dni Oświęcimia” (1959). Festiwalowi towarzyszył także plakat zaprojektowany w 1954 roku wspólnie z Jerzym Tchórzewskim.

Wrzesień
W towarzystwie m.in. Henryka Tomaszewskiego i Wojciecha Zamecznika wyjechał do Albanii na plener zorganizowany przez Związek Artystów Plastyków. Seria rysunków z tej podróży została opublikowana w „Przeglądzie Kulturalnym” 1955, nr 46.
Wspólnie z Jerzym Tchórzewskim zaprojektował fryz mozaikowy nad wejściem Centralnego Domu Towarowego w Warszawie. Praca uznana za nowatorską i harmonizującą z treścią architektury nie została zrealizowana.

1956

Styczeń
Otrzymał tytuł naukowy docenta w Akademii Sztuk Plastycznych w Warszawie.

26 marca
Ogłoszono konkurs na Pawilon Polski na Światowych Targach w Brukseli w 1958 roku. Zwyciężył projekt zespołu Zakładów Artystyczno-Badawczych warszawskiej ASP na czele z Jerzym Sołtanem, Zbigniewem Ihnatowiczem i Lechem Tomaszewskim. Fangor zaprojektował dekorację pofalowanej ściany kurtynowej pawilonu, która miała zostać pokryta rysunkiem abstrakcyjnym od zewnętrznej strony i malarstwem inspirowanym pracami dzieci na zadane tematy związane z historią Polski Ludowej od wewnątrz. Projekt nie został zrealizowany, zachowały się plansze ilustrujące jego założenia.

27 października–10 listopada
Na wystawie „Dix peintres polonais” w Galerie Georges Giroux w Brukseli pokazał kilka kubizujących obrazów z dwóch ostatnich lat.

1957

18 października–17 grudnia
Wziął udział w II Wystawie Sztuki Nowoczesnej w CBWA. Razem z Oskarem Hansenem i Stanisławem Zamecznikiem zrealizował site-specific nazwane Studium przestrzeni. Podwieszone pod sufitem galerii arkusze pogiętej czarnej płyty pilśniowej prowadziły zwiedzających od wejścia przez hol i główne schody do Sali Matejkowskiej na pierwszym piętrze, gdzie na podłodze znajdowała się wygięta płyta w kolorze białym. Proste, surowe formy płyt stanowiły kontrast z historycznym wystrojem Zachęty i jednocześnie łączyły wnętrze z zewnętrzem. W wyniku pracy zespołowej z architektami i projektantami, jak również doświadczeń w zakresie grafiki plakatowej, rozwijał zainteresowanie przestrzenią i możliwością przełożenia jej na język malarski. W tym czasie powstały pierwsze obrazy bezkrawędziowe, o których w późniejszych latach pisał:
„W 1957 roku znalazłem metodę wywoływania iluzji przestrzeni, która aktywizuje się na zewnątrz obrazu. Pomiędzy powierzchnią płótna, a widzem. Metoda ta oparta była na ciągłym bezkrawędziowym przepływie jednego koloru w drugi. Ciągły przepływ koloru czy waloru bez ostrej granicy stosowany był powszechnie co najmniej od renesansu, ale funkcja ta była ściśle związana z definicją bryły. Z jednej strony światło, z drugiej cień […] Bezkrawędziowy przepływ jednego koloru w drugi wywołuje złudzenie przestrzeni rozciągającej się w specyficzny sposób o d płaszczyzny obrazu w kierunku widza. Nazwałem ten fenomen iluzyjną przestrzenią pozytywną. W odróżnieniu od iluzyjnej przestrzeni negatywnej rozwijającej się w głąb obrazu”.

1958

28–30 marca
W CBWA odbyła się prezentacja prac na konkurs pomnika Bohaterów Warszawy. Fangor był członkiem zespołu Oskara Hansena, Zofii Hansen, Jana Krzysztofa Meisnera, Lechosława Rosińskiego i Lecha Tomaszewskiego. Projekt odzwierciedlał założenia pomnika nieobeliskowego, wpisującego się w przestrzeń miasta, z tarasem otwartym na skarpę nad Wisłą. Nagrodzono go, ale nie został zrealizowany.

Portret Wojciecha Fangora w pracowni na Pankiewicza, Warszawie, 1958. Fot. Lucjan Fogiel, Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Otwarto wystawę „Wojciech Fangor. Studium przestrzeni” w Salonie Nowej Kultury we foyer Teatru Żydowskiego przy ul. Królewskiej w Warszawie. Razem ze Stanisławem Zamecznikiem stworzyli instalację przestrzenną złożoną z dwudziestu abstrakcyjnych obrazów Fangora, z których większość prezentowana była na drewnianych stelażach pośrodku sali, a cztery na ścianach. Wystawa nie spotkała się wówczas z uznaniem krytyków. Dopiero po latach określono ją jako pionierskie dzieło sztuki environment. Po kilku dniach od otwarcia Fangor umieścił przy wejściu na wystawę swój tekst:
„Celem tej wystawy jest pokazanie zależności przestrzennych obrazami. Nie interesuje mnie to co się dzieje wewnątrz poszczególnego obrazu, ale to co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy są anonimowymi częściami zespołu, który zaczyna spełniać się w przestrzeni rzeczywistej. Widz, obierając drogę wśród tej grupy obrazów, staje się automatycznie współtwórcą dzieła.”

Fangor częściowo zrekonstruował „Studium przestrzeni” na kilku swoich późniejszych wystawach, które odbyły się w Zachęcie (1990) i Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie (2003), a także w Muzeum Sztuki w Łodzi (2008) i w Muzeum Narodowym w Krakowie (2012).

1959

Wojciech Fangor i Henryk Tomaszewski otrzymali I nagrodę w konkursie na plakat „III Zjazd PZPR. Marzec 1959. Socjalizm zwycięży”.

2 października–2 listopada
Wystawa zbiorowa „Poolse Schilderkunst” odbyła się w Stedelijk Museum w Amsterdamie. Fangor ze Stanisławem Zamecznikiem, na zaproszenie dyrektora Wilema Sandberga, stworzyli w osobnej sali environment „Kolor w przestrzeni”. Geometryczne obiekty ustawione były na podłodze lub unosiły się w powietrzu. Płyty gięte i formy przestrzenne zbudowane zostały z płyt złączonych zawiasami, tworzyły strefy kolorystyczne czerwieni, czerni oraz błękitu. Osobnym obiektem był cylinder, wewnątrz którego umieszczono dwa obrazy abstrakcyjne Fangora, które można było oglądać z góry. Artyści skomentowali wystawę rok później w Manifeście, który stanowił podsumowanie refleksji i doświadczeń związanych z zaprojektowanymi przez nich wystawami i instalacjami przestrzennymi:
„Tym razem postanowiliśmy wypróbować przede wszystkim działanie koloru w przestrzeni. Konstrukcja składała się z elementów nasyconych kolorem czerwonym, czarnym i niebieskim. Został też zaplanowany cykl zdarzeń do odebrania w czasie na ustalonej drodze. Droga ta prowadziła przez ciągłe konfrontacje koloru i form zachowanych w pamięci z tymi, które po nich następowały, tworząc pamięciowe nawarstwienia. Powodowało to zaskakująco inny odbiór tych samych barw i form na skutek doznanych w czasie i przestrzeni przygód”.

1960

Czerwiec
Poznał Beatrice G. Perry, współwłaścicielkę i dyrektorkę Gres Gallery w Waszyngtonie, która przyjechała do Warszawy, aby wybrać prace na wystawę polskiego malarstwa i rzeźby.

Listopad
Objął stanowisko dziekana Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Od 1960 roku w zespole Jerzego Sołtana i Zbigniewa Ihnatowicza w Zakładach Artystyczno-Badawczych warszawskiej ASP uczestniczył w projekcie aranżacji wnętrza budynku dworca Warszawa-Śródmieście. Zaprojektował mozaiki w oświetlonych wnękach ścian, które w zależności od prędkości pociągu powodowały u pasażerów zmienne wrażenia optyczne. W późniejszych latach Fangor kilkakrotnie współpracował z Jerzym Sołtanem w zakresie konsultacji kolorystycznych, m.in. przy projektach szkół w Brockton (1975) i w Lynn (1977) w Massachusetts, jak również przy „Teoretycznym projekcie” kościoła (1992).

Wojciech Fangor w pracowni na Pankiewicza, Warszawa, 1961. Fot. Tadeusz Rolke, Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

1961

Otrzymał I nagrodę za projekt Sali Zwycięstwa w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Projekt tej ekspozycji był wyjątkowy w twórczości Fangora ze względu na wykorzystanie efektów dźwiękowych. W sali o regularnych wymiarach pod sufitem miały zostać zawieszone płyty stalowe różnej wielkości i grubości, malowane na czarno. Przymocowane do nich młoteczki wydobywałyby z nich dźwięk oddający nastrój sali i przywołujący odgłosy oręża podczas walki. Wzdłuż innej ściany miały zostać wyeksponowane w rzędzie chorągwie. Pośrodku znalazły się gabloty z obiektami, a na kolejnej ścianie, w kolorze szarym, jasne koło o rozproszonych krawędziach miało być tłem dla wyświetlanych z rzutnika informacji o wystawie. W wyniku unieważnienia konkursu projekt nie został zrealizowany.

Kwiecień
Wykonał monumentalną pracę graficzną na temat bezpieczeństwa pracy w Pawilonie Polskim na Międzynarodowej Wystawie Pracy w Turynie, zaprojektowanej przez Wojciecha Zamecznika we współpracy z Józefem Mroszczakiem, Julianem Pałką, Henrykiem Tomaszewskim, Janem Lenicą i Romanem Husarskim.

18 kwietnia–13 maja
Wziął udział w „The First Exhibition in America of Contemporary Polish Paintings and Sculpture” w Gres Gallery w Waszyngtonie, przygotowanej przez Beatrice C. Perry. Kuratorem wystawy był Ryszard Stanisławski, który wybrał dwa obrazy Fangora pokazywane wcześniej w „Studium przestrzeni” (1958).

Lipiec
Wyjechał do Austrii i zamieszkał w Wiedniu. We wrześniu wziął urlop w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i przeniósł się do domu swojej siostry Krystyny Schindler w Krumpendorf nad Worthersee. Wkrótce dołączyła do niego Magdalena Patkowska z domu Shummer, historyczka sztuki i malarka, która w przyszłości zostanie jego żoną.

20 lipca–30 października
W ramach „Wystawy plakatu” z cyklu Polskie dzieło plastyczne na 15-lecie PRL razem ze Stanisławem Zamecznikiem zrealizował environment przed budynkiem Zachęty w Warszawie. Instalację tworzyły ponad trzymetrowe czworoboczne słupy z lekko wklęsłymi ścianami, malowane w kolorach bieli, szarości i oranżu. Chodząc pomiędzy nimi, widzowie mogli odczuć przestrzeń dzięki kolorom i skali realizacji. Za tę pracę otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki.

7 sierpnia–17 października
Uczestniczył w wystawie „15 Polish Painters” w Museum of Modem Art w Nowym Jorku, której kuratorem był Peter Selz. Wystawa prezentowała wybór malarstwa najważniejszych artystów awangardowych. Powstała we współpracy m.in. z Gres Gallery w Waszyngtonie i Galerie Chalette w Nowym Jorku.

1962

Marzec
Wyjechał do Waszyngtonu na zaproszenie Institute of Contemporary Art. Odwiedzał amerykańskie uniwersytety i szkoły artystyczne, w których wygłaszał wykłady na temat sztuki przestrzennej i prezentował swoje prace. Podczas pobytu w Nowym Jorku poznał znanych krytyków i kuratorów sztuki, takich jak Clement Greenberg i William Rubin.

Wojciech Fangora w pracowni Jacka Tworkowa na West Street, Nowy Jork, 1962. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Kwiecień
Odbyła się wystawa indywidualna Fangora w Institute of Contemporary Art w Waszyngtonie jako wydarzenie towarzyszące „Fourth Annual Congress”, na którym artysta wygłosił również wykład „American Style & European Painting”. Fangor zawarł umowę z Beatrice G. Perry, zgodnie z którą otrzymywał stałą pensję za przekazywanie Gres Gallery trzydziestu obrazów rocznie. Dzięki niej mógł przeprowadzić się do Francji, gdzie zamieszkał w pracowni przy place Jules Ferry 44 w Montrouge pod Paryżem. W tym czasie utrzymywał bliskie kontakty z mieszkającymi w Paryżu polskimi artystami, m.in. z Janem Lenicą, Aliną Szapocznikow i Romanem Cieślewiczem.

1963

26 stycznia–17 lutego
Na „Wystawie sztuki użytkowej” z cyklu „Polskie dzieło plastyczne w 15-lecie PRL” w CBWA pokazane zostały prace zespołowe powstałe w ciągu ostatnich lat w Zakładach Artystyczno-Badawczych ASP w Warszawie, m.in. projekty dla Expo 58 w Brukseli i Zespołu Sportowego „Start” w Warszawie, a także dokumentacja environmentu Fangora i Zamecznika przed gmachem Zachęty z 1961 roku. 

Grudzień
Wziął udział w „Rencontre intemationale des artistes” w Musee des Oudaias w Rabacie.

1964

Magdalena Fangor i Wojciech Fangor w pracowni w Montrouge pod Paryżem, 1964. Fot. Władysław Sławny, Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

10 stycznia–10 lutego
Wziął udział w wystawie plakatów „Venti anni di manifesto aristico polacco moderno” w Calcografia Nazionale w Rzymie.

26 stycznia–29 marca
Na wystawie zbiorowej „Guggenheim International Award” w Solomon R. Guggenheim Museum w Nowym Jorku kurator Lawrence Alloway wystawił obraz Fangora „Black Wave” (1961).

5–29 lutego
Odbyła się indywidualna wystawa w Galerie Lambert w Paryżu. W małej przestrzeni galerii na jednej ze ścian Fangor wykonał instalację z obrazów abstrakcyjnych powstałych w 1963 roku. Umieścił dziesięć obrazów o jednakowych wymiarach w dwóch rzędach, jeden przy drugim, przy czym górny rząd sięgający sufitu był odchylony od góry do podłogi o 35 stopni.

12 czerwca–19 lipca
Odbyła się wystawa indywidualna w Stiidtisches Museum w Leverkusen Schlosss Morsbroich. Na zaproszenie dyrektora Udo Kultermanna Fangor wykonał instalację z obrazów abstrakcyjnych powstałych w latach 1963-1964. Po raz pierwszy pokazał struktury sprężone wykonane z giętej płyty pilśniowej, pomalowane w kolorach białym, niebieskim, zielonym i czerwonym, które zostały zainstalowane w parku. We wstępie do katalogu tej wystawy Udo Kultermann pisał:
„Fangor należy do tych nielicznych artystów na świecie, dla których tradycyjnie wyznaczone granice między architekturą, rzeźbą i malarstwem nie są już obowiązujące. Jego dzieło jest ważnym, w Niemczech nieznanym jeszcze wkładem do podstawowej, nowej dyskusji o związkach przestrzenno-artystycznych. Konstrukcje stworzone dla wystawy w parku Morsbroich, jak też ekspozycja dzieł malarskich, ukształtowana wedle wskazówek artysty w pomieszczeniach muzeum, są ważnymi manifestacjami, które winny być skrupulatnie studiowane tak przez artystów, jak przez zleceniodawców w dziedzinie architektury i artystycznej integracji w Niemczech”.

1965

23 lutego–25 kwietnia
Odbyła się pionierska wystawa prezentująca światową sztukę kinetyczną i op-art „The Responsive Eye” w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Kurator William C. Seitz, który widział wystawę Fangora w Galerie Lambert w Paryżu, pokazał na niej obraz „N 17” z 1963 roku. W tym samym roku wystawa była prezentowana również w City Art Museum of St. Louis (20 maja–20 czerwca 1965), Seattle Art Museum (15 czerwca–23 sierpnia 1965), Pasadena Art Museum (25 września–7 października 1965) i Baltimore Museum of Art (14 grudnia–23 stycznia 1966).

Wystawa “The Responsive Eye”, Museum of Modern Art, Nowy Jork, 1965. Fot. George Cserna, The Museum of Modern Art Archives, New York.

24 kwietnia–14 maja
W Galerie Wilm Falazik w Bochum odbyła się wystawa indywidualna, do której Fangor zaprojektował również plakat ze swoją sygnaturą.

26 czerwca–26 lipca
Wziął udział w wystawie „Wojciech Fangor, Ruth Francken, Gerard Koch, Mercede Kruschewsky. 2 Maker + 2 Bildhauer als Gaste der Ford Foundation in Berlin” w Amerika Haus w Berlinie, na której zaprezentował kompozycję przestrzenną złożoną z trzech wolno stojących malowanych struktur sprężonych oraz trzy przestrzenne obrazy z otworami w pofalowanych płytach pilśniowych, pomalowanych monochromatycznie w barwach podstawowych.

5 lipca
Rozwiódł się z żoną Krystyną.

31 lipca–31 sierpnia
Wziął udział w International Artists’ Seminar 1965: Optical Art Symposium w Fairleigh Dickinson University w New Jersey. Towarzysząca mu wystawa była prezentowana również w Riverside Museum w Nowym Jorku (26 września–7 listopada).

Październik
W Galerie Springer w Berlinie odbyła się wystawa indywidualna, na której pokazane zostały obrazy z lat 1963-1965.

17 października
W Warszawie poślubił Magdalenę Patkowską. Jesienią dzięki rekomendacji malarza Williama Scotta został zatrudniony na sześć miesięcy jako nauczyciel malarstwa w Bath Academy of Art w Corsham, Wiltshire w Wielkiej Brytanii. Kilka dni w tygodniu malował w Londynie, w udostępnionej mu przez Stefana Knappa pracowni. Powstałe w tym czasie obrazy tytułował „E” jak England, w odróżnieniu od wcześniejszych namalowanych w Berlinie, tytułowanych „B”.

1966

Na kilku wystawach indywidualnych w Niemczech pokazał obrazy powstałe w latach 1963-1965: w Wiirttembergischer Kunstverein w Stuttgarcie (6 lutego–6 marca), w Galerie Leonhart w Monachium (6 lipca–27 sierpnia) i Dom Galerie w Kolonii (9 września–22 października).

Pracownia Wojciecha Fangora przy Ludwigkirchstraße, Berlin, c. 1965. Archiwum Wojciecha Fangora, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

29 marca–22 kwietnia
Odbyła się wystawa indywidualna w londyńskiej Grabowski Gallery, prowadzonej przez Mateusza Grabowskiego, miłośnika i kolekcjonera promującego głównie sztukę brytyjskich twórców młodego pokolenia.

6 kwietnia–12 czerwca
Wziął udział w wystawie „Recent Acąuisitions” w Museum of Modem Art w Nowym Jorku.

Czerwiec
Otrzymał wizę imigracyjną do Stanów Zjednoczonych.

1 września
Został zatrudniony na Uniwersytecie Fairleigh Dickinson w Madison (New Jersey) jako profesor malarstwa, gdzie pracował do 1983 roku. Zamieszkał w budynku starego teatru, który przebudował na mieszkanie i pracownię. Rozpoczął współpracę z Galerie Chalette w Nowym Jorku, prowadzoną przez małżeństwo Madeleine Chalette i Arthura Lejwę.

1967

Marzec–maj
Na pierwszej wystawie indywidualnej w Galerie Chalette w Nowym Jorku oprócz obrazów z ostatnich lat zaprezentował także model environmentu z pofalowanych samonośnych ścian oraz „Wstęgę Mobiusa” (1966), wykonaną z klejonych drewnianych listewek.

28 czerwca–24 września
Jego obraz został pokazany na wystawie „The 1960s: Painting & Sculpture from the Museum Collection” w Museum of Modern Art w Nowym Jorku.

27 października 1967–7 stycznia 1968
Wziął udział w „Pittsburgh International Exhibition of Contemporary Painting and Sculpture” w Carnegie Museum of Art w Pittsburghu, na której pokazał trzy struktury sprężone. Zostały one wykonane z płyty pilśniowej z wyciętymi kołami oraz rozciętymi i założonymi na siebie krawędziami. Wolno stojące wklęsłe i wypukłe struktury organizowały przestrzeń poprzez formę i kolor.

Od 1967 roku uczył malarstwa i grafiki w Graduate School of Design na Uniwersytecie Harvarda w Cambridge, Massachusetts.

1968

13 kwietnia–30 czerwca
Obraz „E 10” (1966) został pokazany na wystawie „L’art vivant 1965-1968” w Fondation Maeght w Saint-Paul-de-Vence we Francji.

18 czerwca–28 września
Uczestniczył w 100th Exhibition w Grabowski Gallery w Londynie.

22 czerwca–20 października
Jego obraz „NJ 15” (1964) został wystawiony w „Linee della ricera: dall’informale alle nuove strutture” na 34. Biennale w Wenecji.

1969

25 stycznia–1 marca
W Galerie Chalette w Nowym Jorku odbyła się wystawa indywidualna, na której pokazany został model pomnika dla Jerozolimy (1968). Według projektu samonośne struktury kurtynowe miały zostać wykonane z cienkich betonowych ścian pokrytych szklaną mozaiką w kolorach przechodzących bezkrawędziowo od bieli do błękitu. Po zaawansowanych przygotowaniach technologicznych projekt nie został zrealizowany.
Fangorowie kupili farmę w Lutheranville koło Summit w stanie Nowy Jork. W miesiącach zimowych mieszkali w Madison, a w letnich na wsi.
Artysta podpisywał obrazy zgodnie z miejscem, w którym zostały ukończone: najczęściej „M” lub „MA” dla Madison, „SU” dla Summit albo „SM” dla obu tych miejsc, i dodawał kolejne numery w poszczególnych latach.

Listopad
Wziął udział w wystawie zbiorowej prezentującej twórczość artystów regionu „Four New Jersey Artists: Fangor, Leon Kelly, Anthony Padovano, Esteban Vincente” w Newark Museum.

1970

7 lutego–1 kwietnia
Trzecia wystawa indywidualna w Galerie Chalette w Nowym Jorku. Recenzent „New York Timesa” pisał o niej:
„Jest wielkim romantykiem sztuki op-artu, działającym nie według reguł, lecz poprzez połączenie intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tajemnicą. Gdy czysto wizualna nowość przemija, okazuje się, że sztuczka optyczna była czymś więcej niż sztuczką, i ujawnia się jako portal otwierający się na nowe doświadczenia koloru i przestrzeni”. (John Canaday)

19 marca–30 kwietnia
Prezentował obrazy w „Berliner Kiinstlerprogramm Ausstellung Deutscher Akademischer Austauschdienst” w Goethe Institut w Berlinie.

4 maja–7 lipca
Wziął udział w wystawie „American Painting 1970” w Virginia Museum of Fine Arts w Richmond, której kuratorem był Peter Selz.

27 września–25 października
Wziął udział w wystawie „Color: Theme and Variations w Morris Museum of Art and Sciences” w Morristown, New Jersey.

30 października 1970–10 stycznia 1971
Uczestniczył w „Pittsburgh International Exhibition of Contemporary Art” w Museum of Art Carnegie Institute w Pittsburghu.

16 listopada 1970–10 stycznia 1971
Brał udział w wystawie Excellence w Berkeley Art Museurn, której kuratorem był Peter Selz.

18 grudnia 1970–31 stycznia 1971
Odbyła się indywidualna wystawa w Guggenheim Museum w Nowym Jorku, którą później pokazano również w Modem Art Museum of Fort Worth w Teksasie (4 kwietnia–9 maja) oraz w Berkeley Art Museum and Pacific Film Archive, Uniwersytet w Berkeley (6 lipca–22 sierpnia). Na wystawie znalazły się obrazy z lat 1965-1970, w większości wielkoformatowe płótna przedstawiające abstrakcyjne figury pulsujące kolorami, które komponowały się z przestrzenią wnętrza budynku zaprojektowanego przez Franka Lloyda Wrighta. Wystawę opisała Magdalena Dabrowski:
„Spiralna forma ramp Guggenheima wydawała się wręcz stworzona do eksponowania jego dzieł. Architektura i malarstwo komponowały się w sposób organiczny. Tak więc oko widza stojącego w centrum głównej rotundy na parterze ślizgało się po wibrujących kolorystycznych przestrzeniach ramp, rozmieszczonych na różnych poziomach, stwarzających wrażenie wnętrza wypełnionego różnymi drgającymi barwami […]. Kolor i przestrzeń przenikały się czasem delikatnie, a czasem agresywnie, kreując nieoczekiwane efekty”. (Magdalena Dabrowski)
Wystawa została dobrze przyjęta przez publiczność i krytyków:
„Jego obrazy można zaklasyfikować jako op-art i color field painting, ale to nie wystarcza, by opisać ich całkowity efekt. W istocie prace te stanowią niezwykłą eksplorację koloru, światła i przestrzeni, które w rękach artysty zamieniają się w gwałtowne hipnotyczne i hipnotyzujące eksperymenty. Osiągnięcie polega na niezwykłej zdolności Fangora do nadawania kolorom pulsacji w sposób, który sprawia, że patrzenie na nie jest niemal bolesne. Miękkie wibracje, które oddziałują na oko, powodują, że kolory rozpływają się i z dużą siłą przesuwają w inne rejony płótna. Wynikające z tego przesunięcia przestrzeni i światła są, jak już wspomniano, oślepiające. Kiedy jednak oko przyzwyczai się do tego efektu, dostosowuje się do podstawowej struktury harmonicznej jego abstrakcyjnych kształtów (głównie amebowatych lub kolistych), a produkt końcowy wyłania się jako olśniewająca i całkiem piękna lekcja tworzenia sztuki optycznej w jej najgłębszym i najbardziej lirycznym wydaniu. (John Gruen)

1971

21 października–23 listopada
Uczestniczył w wystawie z Richardem Anuszkiewiczem i George’em Segalem w The College Vaughn-Eames Hall w Newark State College w New Jersey.

1973

Luty 1973–marzec 1974
Wziął udział w wystawie „Curators Choice” w New Jersey State Council on the Arts z Richardem Anuszkiewiczem, Walterem Darbym Bannardem, Clarence’em H. Carterem, Johnem Civitello i Oscarem Magnanem.

Maj
Odbyła się premiera „Mendicants of Evening”, baletu w choreografii wybitnej tancerki i pedagożki Marthy Graham w Alvin Theater w Nowym Jorku. Fangor zaprojektował scenografię z rozproszonym kołem i kilkoma rampami, która miała bardzo dobre recenzje w prasie. Balet został wystawiony również w 1974 roku jako „Chronique” w Theatre Playbill w Nowym Jorku.

3–17 czerwca
Prezentował prace na papierze w Summit Art Center w Summit, New Jersey.
Od 1975 roku powstał cykl obrazów zwanych „międzytwarzowymi”, które artysta tytułował „IS” (akronim „Interfacial Space”), dodając kolejne numery. Tak pisał o tym cyklu w późniejszych latach:
„W połowie lat 70. zaczęły powstawać obrazy figuralne o tematyce przestrzeni przychicznej, jaka powstaje przy zetknięciu dwóch osób. Kontakt między dwiema jednostkami powoduje specyficzne zmiany w obrazie każdego uczestnika tego duetu oraz zmianę znaczenia przestrzeni pomiędzy nimi. Przestrzeń ta przestaje być dzielącą i obojętną, a staje się łączącą i zaangażowaną. Zachodzą dziwne związki pomiędzy obserwatorem i vice versa. Obie strony wzajemnie się odkształcają. Nazwałem ten cykl obrazów przestrzeniami międzytwarzowymi”.

1977

Od 1977 roku realizował cykl obrazów zainspirowany ekranem telewizyjnym. Ich tematem było spięcie pomiędzy treścią społeczno-kulturową a działaniem świecącego własnym światłem ekranu z zakłóceniami wizualnymi wynikającymi z technologii:
„Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych znalazłem się w świecie, który oparty jest w coraz większym stopniu na komunikacji elektronicznej. Telewizja, która jest namiastką bezpośrednich kontaktów międzyludzkich stała się wspaniałym polem do gry pomiędzy naturalnymi efektami elektro-optycznymi a kulturowo-mitycznym strumieniem, który się z niej wylewa”.

1979

Fangorowie przeprowadzili się z Madison do loftu przy 96 Grand Street na Manhattanie w Nowym Jorku. Fangor otrzymał Nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego.

1980

Lipiec
Na wzgórzu w pobliżu Summit razem z żoną Magdaleną Shummer z papierowych ręczników stworzył rysunek wieloryba o wymiarach 128 x 2187 m. Fotografia tej pracy została zamieszczona w książce Grega Gatenby „Whales. A Celebration”. Dochody z jej sprzedaży zostały przekazane na akcję ratowania wielorybów.

Listopad
Z inicjatywy Ewy Pape, zaprzyjaźnionej z nim kolekcjonerki i propagatorki sztuki polskiej w Ameryce, oraz na zamówienie potentata przemysłowego Edmunda Thorntona wykonał kompozycję przestrzenną „Giants” w parku należącym do Ottawa Silica Company w Illinois. Rzeźby trzech ponad trzymetrowych głów wykonanych z blachy stalowej symbolizowały trzy pokolenia przedsiębiorców, surowy materiał prac nawiązywał zaś do żywiołów symbolizujących górnictwo.

1981

Przygotowywał się do wystawy w Polsce, zaplanowanej w następnym roku. Stan wojenny wprowadzony 13 grudnia uniemożliwił jej realizację.

1983

Przeszedł na emeryturę i przeniósł się na stałe z Nowego Jorku do domu w Summit. Przebudował dom i pracownię, własnoręcznie i z pomocą odwiedzających go przyjaciół zbudował drewniane obserwatorium astronomiczne o średnicy 265 cm. Utrzymywał bliskie kontakty z Jerzym Sołtanem, który miał swój letni dom w pobliżu. W Bodley Gallery w Nowym Jorku pokazał obrazy telewizyjne.

1984

29 marca–21 kwietnia
Wziął udział w wystawie Synthetic Art, prezentującej artystów związanych z Hann Bouckaert Gallery w Nowym Jorku.

1987

21 listopada–30 grudnia
Jego obrazy były prezentowane na wystawie „Polnische Malerei 1945-1986” w Museurn Wiesbaden w Niemczech.

1988

Otrzymał I nagrodę w konkursie na plakat z okazji siedemdziesiątej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym czasie powstała seria obrazów inspirowanych magazynem „Life”. Obrazy na płótnie, których tematem są reportażowe zdjęcia znanych osób i wiadomości z kolorowych czasopism, zostały namalowane z fotograficzną dokładnością w formie kolażu.

1989

Kwiecień
Jego obrazy prezentowane były na wystawie „Amerykańska kolekcja Studio. Donacja artystów amerykańskich i Ewy Pape” w Galerii Studio, Centrum Sztuki Studio w Warszawie.
Fangorowie sprzedali farmę w Summit i przeprowadzili się do Santa Fe w Nowym Meksyku. Tam został ukończony cykl 36 ekspresyjnie malowanych portretów władców „Królowie polscy”, inspirowany „Pocztem królów i książąt polskich” Jana Matejki. W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie jego twórczością w Polsce Fangor postanowił przekazać ponad sto swoich obrazów i rysunków narodowi polskiemu. Warunkiem przekazania ich Fundacji Kultury Polskiej, oprócz zorganizowania wystawy retrospektywnej, było znalezienie stałego miejsca ich eksponowania. Obrazy zostały zdeponowane w Muzeum Okręgowym w Radomiu Po kilkunastu latach bezowocnych zabiegów artysta podarował muzeum kilkanaście płócien, a pozostałe odebrał.

1990

1–28 października
Wystawa retrospektywna „Wojciech Fangor- 50 lat malarstwa” odbyła się w Zachęcie–Narodowej Galerii Sztuki. Artysta oprócz obrazów i rysunków z lat 1940-1990 oraz wyboru plakatów z lat 1954-1962 zrealizował kompozycję przestrzenną złożoną z rysunku wieloryba na ścianie i struktur sprężonych nawiązujących do niego kształtem. Environment opisany został na ścianie galerii: „Chwała Morzu Wielorybom Zamecznikom i Ociepce”. W katalogu wystawy opublikowano fragment tekstu dyrektora Guggenheim Museum Thomasa M. Messera, podsumowujący osiągnięcia artysty:
„Nawet w pracach z ostatnich lat, w których bezprzedmiotowa abstrakcja ustępuje miejsca formom tematycznym, nadal stara się określić rolę jaką odgrywa przestrzeń, którą oddziela obiekt widziany od oczu i umysłu obserwatora. Nie jest przypadkiem, że obraz telewizyjny, będący sam w sobie zwykłą projekcją stał się obecnie przedmiotem zinteresowania w jego konsekwentnym dążeniu do określenia tego, co jest rzeczywiste. Obrazy Fangora łatwo wpadają w oko, podobają się, ale równie łatwo niewłaściwie je interpretować. Urok ich, daleki od dekoracyjności, jest efektem długotrwałych poszukiwań intelektualnych, których ślady zostały następnie wyeliminowane”. (Thomas M. Messer)
Wystawa miała wiele recenzji w prasie, przy jej okazji powstał też film dokumentalny Franciszka Kuduka „Fangor. Pół wieku malowania” (1991).

1992

Powstał cykl dwunastu obrazów „Wodzowie Indian”. Na podstawie historycznych fotografii i rycin Fangor namalował popiersia wodzów Indian, na których na pierwszym planie umieścił uproszczone logotypy niczym stemple znanych firm przemysłowych, finansowych i telekomunikacyjnych. Ingerencja znaków graficznych pogłębiła wrażenie przestrzenności wizerunków, ale była również wyrazem transformacji społeczeństwa i krytyki kultury korporacyjnej. Tak pisał o tym cyklu w późniejszych latach:
„Konstrukcja tych obrazów oparta jest na kontraście pomiędzy iluzyjną rzeczywistością a konkretem symbolicznego znaku. Powstaje tu też kontrast pomiędzy iluzyjną przestrzenią negatywną, a powierzchnią obrazu ujawnioną leżącym na niej znakiem. W wielu obrazach, począwszy od serii telewizyjnych, stosowałem podobny kontrast pomiędzy iluzją przestrzennej rzeczywistości a rzeczywistością powierzchni wyrażoną rastrem kropek itp.” (Wojciech Fangor).

1993

20 lutego–3 kwietnia
Wystawa „Target Paintings” odbyła się w Mitchell Algus Gallery w Nowym Jorku. Na pierwszej indywidualnej wystawie artysty w Nowym Jorku od czasu prezentacji w Guggenheim Museum pokazane zostały obrazy abstrakcyjne z lat 1965-1970.

1994

10 czerwca–20 lipca
Wystawa obejmująca obrazy z lat sześćdziesiątych i osiemdziesiątych „Wojciech Fangor. Obrazy z kolekcji ofiarowanej przez artystę narodowi polskiemu” odbyła się w Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu, oddziale Muzeum Okręgowego im. Jacka Malczewskiego.

1995

17 stycznia–20 lutego
Odbyła się wystawa indywidualna w Galerii 72 w Muzeum Okręgowym w Chełmie, której kuratorką była Bożena Kowalska. W kwietniu wystawa pokazana została w Galeńi Starej BWA w Lublinie.

Sierpień-grudzień
Wziął udział w cyklu wykładów i warsztatów dla studentów, zorganizowanym przez Cleveland Institute of Art w Lacoste School of the Arts w południowej Francji.

1996

5–15 września
Uczestniczył w „14. Plenerze dla artystów posługujących się językiem geometrii” w Okunince. Plener organizowała cyklicznie Bożena Kowalska, która wielokrotnie zapraszała Fangora na plenery i wystawy poświęcone sztuce geometrycznej. Na jej zaproszenie w latach późniejszych wziął udział m.in. w wystawie poplenerowej „Piękno–kategoria przebrzmiała?” w Galerii 72 w Chełmie (15 września–15 października 1997) oraz w wystawie „Język geometrii II” w Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, która eksponowana była następnie w Galerii El w Elblągu (27 października–3 grudnia 2000).

1997

14 czerwca–12 października
Wziął udział w projekcie „Circles of Divinity: Cross Cultural Connections” w Ackland Art Museum, University of North Carolina w Chapel Hill.

1998

Został zaproszony do udziału w konkursie na projekt billboardów wyrażających ideę drogi, które miały być ustawione wzdłuż autostrady I-25 przecinającej pustynię w Nowym Meksyku. Zaprojektował instalację „Vehicle”, złożoną z czterech plansz przedstawiających sposoby przemieszczania się: stopę, kopyto końskie, koło i nazwę drogi. Wygrał konkurs, ale projekt nie został zrealizowany.
W tym samym roku stworzył cykl prac na papierze „Sygnatury”, w którym umieszczał swoje nazwisko, posługując się charakterystycznymi dla siebie środkami malarskimi. Następnie prace zostały ostemplowane przez notariusza w Santa Fe, potwierdzającego autentyczność podpisu. W ten sposób podkreślił znaczenie sygnatury artysty jako obiektu sztuki.

1999

Kwiecień
Fangorowie przeprowadzili się do Polski. Po wielomiesięcznych poszukiwaniach odpowiedniego domu kupili neoklasycystyczny pałac w Wilkowie, który zaczęli odrestaurowywać. Po roku kłopotliwego remontu sprzedali go i zamieszkali w Błędowie w młynie zaadaptowanym na mieszkanie i pracownię.

2001

14 maja–30 czerwca
Indywidualna wystawa w Galerii Stefana Szydłowskiego w Warszawie rozpoczęła długotrwałą współpracę ze Stefanem Szydłowskim, marszandem i krytykiem sztuki, który był kuratorem wielu wystaw Fangora i autorem licznych poświęconych mu tekstów. Bożena Kowalska opublikowała pierwszą monografię artysty pod tytułem „Fangor. Malarz przestrzeni”.

Październik-grudzień
Na wystawie „Fangor. Impresje polskie–impresje amerykańskie” w Muzeum im. Pułaskiego w Warce pokazane zostały dwa cykle: „Królowie polscy” i „Wodzowie Indian”.

2002

Uczestniczył w projekcie „Collecting Contemporary Art: A Community Dialogue” w Ackland Art Museum, University of North Carolina w Chapel Hill. Z tej okazji pokazane zostały jego obrazy na wystawie „Eye in the Sky: Visions of Contemporary Art from Ackland Collection” (9 kwietnia–16 września).

5 kwietnia
W Galerii Rogatka w Radomiu otwarto wystawę, na której oprócz obrazów z cyklu Krzesła (1993-1994) wystawione zostały krzesła będące modelami dla płócien.

13 kwietnia–26 maja
Wziął udział w wystawie „Polish Art 1955-1985” in Southem Califomia Collection w Fullerton Museum of Art, Califomia State University w San Bernardino.

21 czerwca–28 lipca
Wystawa indywidualna „Wojciech Malarstwo, rysunek, formy przestrzenne” odbyła się w Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach. Przygotowana została przez Bożenę Kowalską we współpracy ze Zbigniewem Kamieńskim i Mieczysławem Szewczukiem.

2003

16 września–26 października
Retrospektywna wystawa Wojciecha Fangora w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie została przygotowana we współpracy z Piotrem Zamecznikiem. Jej kuratorką była Milada Ślizińska.
Oprócz wyboru obrazów z ostatnich czterdziestu lat Fangor zaprezentował specjalnie na tę wystawę przygotowane „Słupy”. Rzeźby wykonane zostały z przepołowionych wzdłuż rur kartonowo-gipsowych o wysokości 250 cm i średnicy 60 cm, w których wnętrzu u podstawy umieszczone zostały lustra. Zewnętrzna strona słupów z przedstawieniami figur kobiecych i charakterystycznymi interwencjami w postaci kropek i kresek kontrastowała z mrocznym wnętrzem z malowanymi figurami szkieletów. Cykl obrazów Wodzowie Indian artysta umieścił wewnątrz zbudowanego na kształt namiotu tipi pomieszczenia, do którego można było zajrzeć jedynie z zewnątrz. Pokazał również „obrazy z przeszkodami”, zasłonięte kratą. Tak wspominał te wystawę sam twórca:
„W czasie przygotowania do wystawy w Zamku Ujazdowskim w 2003 roku postanowiłem opracować system, który zaostrzył i ujawnił proces odbierania przez widz widoku nieruchomo powieszonego obrazu. Chciałem zakłócić dotychczasową bezpośrednią konfrontację obserwatora z postrzeganym przez niego obiektem. Zawiesiłem przed obrazami w niedużej odległości czarne kraty, które zakłócały normalny ogląd dzieła. Do tego nadawały się wyłącznie obrazy figuratywne, które miały wewnętrznie iluzyjne przestrzenie. Krata przed obrazem na skutek ruchów paralaktycznych przy najmniejszym nawet ruchu widza ujawniała i warunkowała przestrzeń pomiędzy widzem, a obrazem”.

2004

27 marca–27 maja
Obrazy Fangora były eksponowane na wystawie zbiorowej Kolekcja Dariusza i Krzysztofa Bieńkowskich w Muzeum Rzeźby Współczesnej w Orońsku.

13 czerwca–3 października
Jego obrazy były prezentowane na wystawie „Beyond Geometry: Experiments in Form, 1940s-70s” w Los Angeles County Museum of Art (LACMA), która następnie została pokazana w Miami Art Museum (18 października 2004–1 maja 2005).

20 listopada 2004–30 stycznia 2005
Wziął udział w wystawie „Warszawa–Moskwa/ Moskwa- Warszawa 1900-2000” w Zachęcie–Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, później zaprezentowanej także w Państwowej Galerii Tretiakowskiej w Moskwie (marzec 2005).

2005

Od 2005 roku powstawała seria prac „Palimpsest”. Artysta wykorzystał rysunki, które tworzył od lat czterdziestych, portrety, martwe natury i pejzaże. Drukował je w powiększeniu, początkowo na papierze, później bezpośrednio na płótnie, a następnie naklejał na nie kawałki kolorowego papieru lub malował na nich figury geometryczne.

9 kwietnia–22 maja
Wystawa indywidualna „Wojdech Fangor. Wystawa wystawy” w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku przygotowana została we współpracy z Piotrem Zamecznikiem. Jej kuratorem był Mariusz Knorowski. Wystawę opisał Stefan Szydłowski:
„Wojciech Fangor zdecydował się do tej przestrzeni wprowadzić kilkanaście form zbudowanych z płyty pilśniowej. Zachowując jej kolor własny. Te formy to jakby nowa «architektura». Struktury nowo definiujące zastaną przestrzeń, stające się punktami odniesienia, czymś, co zostawia i określa miejsce pomiędzy. Właśnie to «pomiędzy» staje się miejscem do wypełnienia. Do rozegrania. I ono staje się sceną, na którą wprowadzeni są aktorzy przedstawienia. Wycięte z oklejonego tekturą styropianu i rozmalowane, rozpoznawalne sylwety ludzi sztuki, malarzy, reżyserów, kuratorów, krytyków, starych i nowych znajomych artysty, odbiorców jego wystaw, wydaje się, że to zatrzymane w kadrze ujęcie, że to zobrazowana chwila, atmosfera wystawy skonstruowanej z realnych i nierealnych elementów poddanych szlifowi w pamięci i wyobraźni artysty.” (Stefan Szydłowski)
Wystawa prezentowana była również w Galerii Zamek w Reszlu, oddziale Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (kwiecień 2005).

22 września–29 października
Wystawa modeli realizacji przestrzennych „Struktury”, przygotowana przez Stefana Szydłowskiego, odbyła się w Galerii XX1 w Warszawie.

26 listopada–31 grudnia
W Galerii Stary Browar w Poznaniu Fangor zaprezentował serię kolaży „palimpsestowych”, wykonanych na przeskalowanych rysunkach naklejonych na płycie. W reakcji na zastaną przestrzeń odnowionego browaru wykonał również site-specific z luster umieszczonych na podeście, które odzwierciedlały świetlną aranżację wnętrza odrestaurowanego starego browaru.

2006

27 października–18 listopada
Wystawa indywidualna „3 wymiary” odbyła się w Galerii Winda w Kieleckim Centrum Kultury w Kielcach.
Na zaproszenie architekta Andrzeja Chołdzyńskiego w 2007 roku wziął udział w projekcie siedmiu stacji oraz wejścia drugiej linii warszawskiego metra. Zaproponował zadaszenie wejść do podziemia oparte na kształcie litery M. Na murach zatorowych stacji zaprojektował napisy w uproszczonej formie, pisane kolorową kursywą, która miała podkreślać kierunek ruchu pociągu. Projekt wygrał konkurs, ale w trakcie realizacji inwestor postanowił zmienić stalowe malowane panele na szklane i częściowo zasłonić ściany billboardami reklamowymi. Fangor bronił swojego oryginalnego projektu w sądzie. W wyniku ugody osobiście nadzorował jego wykonanie we współpracy z Danielem Wnukiem. 12 czerwca 2012 roku prototypy kasetonów wraz z dokumentacją zaprezentowano na wystawie w Galerii XX1 w Warszawie. Stacje metra zostały otwarte 8 marca 2015 roku.

2007

31 maja–31 lipca
Wystawa indywidualna „Wojciech Fangor. Prace na papierze w kolorze” odbyła się w Galerii aTAK w Warszawie. Wystawa, przygotowana we współpracy z Piotrem Zamecznikiem, prezentowała rysunki z lat 1948-2006, które eksponowane były na ścianach oraz na zbudowanej pośrodku sali konstrukcji wklęsłych ścian. Fangor zaprojektował także katalog wystawy w formie makiety książki z narysowanymi miniaturami wszystkich prac. Katalog wystawy wyróżniono nagrodą Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

Czerwiec-lipiec
Wystawa obrazów Fangora z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych z kolekcji Wojciecha Fibaka odbyła się w Galerii Fibak w Warszawie.

7 czerwca–31 sierpnia
Wystawa Wojciech Fangor, Andrzej Rysiński. Defragmentacje” odbyła się w Galerii Szydłowski w Warszawie. Wystawa została później pokazana także w Centrum Książki i Grafiki w Sankt Petersburgu w Rosji.

20 kwietnia
Odbyło się otwarcie „Zestawu wystaw. Wojciech Fangor. Magdalena Shummer” w remizie strażackiej w Błędowie. Fangor wielokrotnie udzielał się w społeczności lokalnej Błędowa. Zaprojektował m.in. sztandar dla Zespołu Szkół im. Polskich Olimpijczyków w Błędowie (2004) oraz plakat i okładkę albumu dla Ochotniczej Straży Pożarnej z okazji dziewięćdziesięciu lat orkiestry dętej (2009).

2008

5 lipca
W Parku Rzeźby w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pokazana została przestrzenna sygnatura „Fangor”. Podczas wernisażu artysta został odznaczony złotym medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis. Rok później otrzymał za tę pracę Nagrodę im. Cypriana Kamila Norwida.

2009

19 marca–19 kwietnia
Wziął udział w wystawie „Enter/ Escape. Jak malarstwo kształtuje nowe przestrzenie?” w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie.

24 kwietnia–14 czerwca
Jego obrazy zostały pokazane na wystawie „Kolekcja zdarzeń–sztuka istnieje poza obrazem.” ze zbioru Dariusza Bieńkowskiego w Atlasie Sztuki w Łodzi.

10 czerwca–13 września
Obrazy Fangor były prezentowane na wystawie „Tom Slide International Art Collector” w McNay Art Museum w San Antonio, Texas.

25 września–15 listopada
Odbyła się wystawa indywidualna w Atlasie Sztuki w Łodzi. Oprócz obrazów z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Fangor zaprezentował instalację „Styczeń 1945”. Był to wykonany ze styropianu radziecki czołg z załogą naturalnej wielkości. Instalacja odnosiła się do odczuć artysty wobec doświadczeń związanych z zakończeniem II wojny światowej. Wyzwolenie z jednej strony zakończyło terror i zagładę, a z drugiej przyniosło strach przed nowym systemem totalitarnym.

W latach 2010-2015 Fangor wykonał kilka stalowych rzeźb pomalowanych farbą samochodową, które miały być eksponowane w plenerze, takich jak: „Struktura przestrzenna” (2010), „Ognisty ptak” (2012), „Fala” (2012) i „Łaska” (2015).

2010

13 stycznia–27 lutego
Wystawa indywidualna „Wojciech Fangor. Palimpsest” odbyła się w Galerii aTAK w Warszawie.

30 stycznia–21 marca
Wziął udział w wystawie „Escape: Polish Art in the Communist Era” w Laband Gallery, Loyola Marymount University, Los Angeles.

Wrzesień
Wystawa indywidualna „Obrazy telewizyjne” odbyła się w Galerii Szydłowski w Warszawie.

7 października–7 listopada
Na wystawie „Przestrzeń między nami” poświęconej Stanisławowi Zamecznikowi w siedzibie Stowarzyszenia Architektów Polskich w Warszawie zrealizował wystawioną w ogrodzie przestrzenną sygnaturę „Hommage a Zamecznik”, wykonaną ze stali pomalowanej na biało. W kolejnych latach stworzył jeszcze dwie sygnatury przestrzenne: „Starak” (2014), poświęconą kolekcjonerowi i mecenasowi sztuki Jerzemu Starakowi oraz „Magda” (2015), dedykowaną żonie.

2011

Otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W Galerii Test odbyła się wystawa „Plakaty” z kolekcji Piotra Dąbrowskiego.

2012

14 kwietnia–10 czerwca
Na wystawie „Pomnik smoleński”, dokumentującej międzynarodowy konkurs na opracowanie koncepcji pomnika upamiętniającego ofiary katastrofy lotniczej, która wydarzyła się 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleńskiem, Fangor i Daniel Wnuk zaprezentowali dwa wspólne projekty w Muzeum Rzeźby Współczesnej w Orońsku.

20 października 2012–6 stycznia 2013
Retrospektywna wystawa „Wojciech Fangor. Przestrzeń jako gra” w Muzeum Narodowym w Krakowie przygotowana została z okazji dziewięćdziesięciolecia urodzin i siedemdziesięciopięciolecia pracy twórczej artysty. Z tej okazji wydano obszerny katalog, przygotowany przez kuratora wystawy Stefana Szydłowskiego.

2013

Zaprojektował witraż w kolorach tęczy dla budynku Museum Jerke w Recklinghausen w Niemczech. Muzeum zostało otwarte w kwietniu 2016 roku.

11–28 czerwca
Wystawa indywidualna „Wojciech Fangor. Rysunki 1947-1957” odbyła się w Galerii XXI w Warszawie, na której pokazane zostały odnalezione po latach rysunki z pracowni przy ul. Pankiewicza.

2014

15 lutego–15 czerwca
Prace z kolekcji Grażyny Kulczyk zostały pokazane na wystawie zbiorowej „Everybody Is Nobody for Somebody” w Fundación Banco Santander w Madrycie.

6 marca–25 lipca
Wystawa „Wojciech Fangor. Spectra Art Space Masters” w Spectra Art Space w Warszawie prezentowała prace z Kolekcji Anny i Jerzego Staraków oraz sygnaturę przestrzenną Starak.

30 czerwca–13 września
Wystawa retrospektywna „Wojciech Fangor. Wspomnienie teraźniejszości” odbyła się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Jej kuratorem był Stefan Szydłowski.

10 grudnia 2014–9 stycznia 2015
Wystawa indywidualna „Colour Light Space” na 3 Grafton Street w Londynie prezentowała obrazy z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, pochodzące z kolekcji prywatnych. Zorganizowana została przez Kasię Kulczyk we współpracy z Simonem i Michaelą de Pury.

2015

Zaprojektował plakat do wystawy „Magdalena Więcek. Działanie na oko” w Zachęcie–Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie.

13 października
Otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Z tej okazji w gdańskiej akademii odbyła się pierwsza edycja Ogólnopolskiego Studenckiego Konkursu Malarskiego im. Wojciecha Fangora, któremu patronowały Fundacja Promocji Twórczości Wojciecha Fangora i ASP w Gdańsku. Artysta ze względu na stan zdrowia nie mógł wziąć udziału w uroczystości przyznania tytułu. W podziękowaniu napisał:
„Korzystając z tej okazji, podzielę się z Wami moim doświadczeniem i obserwacjami wizualnego artysty. Sztuki nie uprawia się w bólu i męce. Twórczość to pożądanie prowadzące do rozkoszy. Pożądanie nie bierze się z głowy, z świadomej decyzji. Jego źródłem są trzewia. To, co anglosasi nazywają guts. Głowa to narzędzie, a nie źródło pożądania. […] Rozum potrzebny jest przy wyborze technologii, narzędzi, materiału, ale również tematu, który jest pretekstem do konstrukcji dzieła. Każde dzieło ma temat, który można odczytać. „Bitwa pod Grunwaldem” czy „Czarny kwadrat”. Nie ma dobrych czy złych tematów. Jakość jest atrybutem treści, a treści się nie odczytuje, a doznaje. Treść nie wynika z tematu, ale ze struktury i współdziałania kontrastów wizualnych. Treść zawiera geny autora, zapach czasu i związanej z czasem kultury. Dziękuję jeszcze raz za ten zaszczyt. Życzę Wam szczęścia, sukcesów, pożądania i rozkoszy”.
W Trójmieście odbyły się wystawy prezentujące prace z różnych okresów i dziedzin jego twórczości: „Fangor. Malarstwo” w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku (6-11 października), „Fangor. Obrazy telewizyjne” w Gdyńskim Centrum Filmowym w Gdyni (6 października–3 listopada), „Fangor. Plakaty” w Zatoce Sztuki w Sopocie (październik), „Fangor.Heweliusz” w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie (6 października–8 listopada). Na ostatniej wystawie pokazany został cykl obrazów powstałych na anwie rycin gdańskiego astronoma, przygotowany specjalnie na tę okazję.

14–18 października
Odbyła się wystawa „Wojciech Fangor. Six Works from the Sixties”, zorganizowana podczas Frieze Masters w Londynie przez The Mayor Gallery w Londynie.

25 października
Wojciech Fangor zmarł w Józefowie i został pochowany 3 listopada na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Opracowanie: Katarzyna Jankowska-Cieślik
Tekst opublikowany pierwotnie w katalogu „Fangor. Poza obraz”, Muzeum Narodowe w Gdańsku, 2022